İnsanların herhangi bir besin maddesini, yiyeceği veya içeceği tükettikten sonra vücutta oluşan enfeksiyon veya intoksikasyon durumlarına verilen genel isime gıda zehirlenmesi denir. Gıda zehirlenmesi mikropların üreme hızı arttığı için genelde yaz aylarında, sıcak havalarda daha çok görülmektedir. Bu yazımızda gıda zehirlenmesi nedir, gıda zehirlenmesi belirtileri nelerdir hakkında ayrıntılı bilgileri sizin için derledik.
Konu Başlıkları
Gıda Zehirlenmesi Nedir?
Herhangi bir besin tüketiminden sonra vücutta oluşan enfeksiyon veya intoksikasyonlara gıda zehirlenmesi denir. Zehirlenme bazen hafif düzeyde ve kısa sürede geçebilir fakat bazı durumlarda ciddi sağlık sorunlarına neden olabilir.
Gıda zehirlenmeleri hemen hemen herkesi etkileyebilir. Ancak özellikle gıda zehirlenmelerine karşı bebek, çocuk, yaşlı, gebe ve bağışıklığı düşük kişilerin daha hassas oldukları söylenebilir. Gıda enfeksiyonları bakteri üreten mikropların olduğu yiyeceğin tüketimi sonucu oluşurken, gıda intoksikasyonu ise zehirli toksin üreten mikropların olduğu yiyeceğin tüketimi sonucu oluşan besin zehirlenmeleridir.
Gıda zehirlenmesine yol açan sebepler;
- Sıcakların artmasıyla birlikte açıkta kalan yiyecekler üzerinde ya da içme sularında zararlı mikroorganizmaların üreme hızı da artış gösterir. Bu besinlerin yenmesi ve içilmesi sonucunda gıda zehirlenmeleri yaşanmaktadır. Bu nedenle gıdalarınızı +4 derece altındaki sıcaklıklarda saklamanız tavsiye edilir.
- Yemeklerinizi hazırlarken yüksek derecede pişirmeniz bakterileri yok etmek açısından önemlidir. Homojen bir şekilde pişirme sağlamak için yemeklerinizi kızartmak yerine fırınlamayı ya da buğulama ile pişirmeyi deneyebilirsiniz.
- Yemek yapılan yerin, ortamın ve malzemelerin yeterince temiz olmaması, yemek yapan kişinin el temizliğini yapmamış olması gıda zehirlenmesinin sebepleri arasında yer alır.
- Çiğ sütten, arıtılmamış sudan, çiğ kümes hayvanlarından, kırmızı et ve çiğ yumurta ürünlerinden bulaşan bakteriler gıda zehirlenmelerine neden olabilmektedir.
- Kötü hijyen ve muhafaza koşulları
- Yetersiz ısıl işlem ile çok fazla toksin içeren gıdaların üretimi
- Yiyecekleri servisten çok önce hazırlamak
- Yetersiz soğutma-ısıtma
- Gıdaya enfekte kişilerin temas etmesi
- Yetersiz ikinci ısıtma
- Hasta hayvanlardan sağlanan besinler
- Kontamine (arıtılmamış) suyla yıkanan ve hazırlanan gıdalar
- Pişirme veya yeme sırasında hayvanlarla temas
Gıda Zehirlenmesi Türleri Nelerdir?
Gıda zehirlenmeleri türleri, zehirlenmeye neden olan mikroorganizmalara göre temelde 4 gruba ayrılmaktadırlar.
- Stafilokok bakteri grubu: Süt ve süt ürünleri, et, salata gibi ürünlerden gelen bakteri grubudur. Genellikle minimum 2-3 gün maksimum 2 hafta içerisinde tedavi edilirler. Bulantı, kusma ve karın ağrısı gibi bulguları vardır. Bu bakteri zehirlenmeleri hayati risk taşımaz ancak vücudun önemli oranda sıvı kaybına sebep olduğu için ciddi sorunlar ortaya çıkarabilir.
- Shigella bakteri grubu: Süt ve süt ürünleri, et, salata ve bakliyat grubunda oluşabilir. 4-5 gün tedavisi sürebilir. Bulantı, kusma, karın ağrısı bulgularına kanlı ishal de eşlik eder. Kişide ciddi sıvı kayıpları gözlenmektedir.
- Bacillus bakteri grubu: Pirinçte bulunan mikroorganizma grubudur. Şikayetleri karın ağrısı, kusma, ishal, halsizlik şeklindedir.
- Klostridyum bakteri grubu: Konserve ürünlerde bulunan bu bakteriler dünyanın öldürücülüğü en yüksek bakterileridir. Bu bakteri grubunun içerdiği toksinler öldürücü özelliğe sahiptir. Ciddi sıvı kayıpları olabilir. Zehirlenme şiddetine göre sinir sisteminde felç, solunum darlığı devamında ölümle sonuçlanan vakalar görülebilmektedir. Uzmanların belirttiğine göre bu bakterinin 2 kilogramı dünya nüfusunu yok edebilecek güçtedir.
Ayrıca görülen gıda zehirlenmesi türleri;
- Mantar zehirlenmesi: Bazı mantar çeşitleri bulantı, kusma, terleme, ishal ve karın ağrısı, hipertansiyon, solunum güçlüğü, tükürük salgısında artış gibi belirtilerle ortaya çıkarken, bazı mantar çeşitlerinde ise organlarda yarattıkları tahribatlar sebebiyle ağır sonuçlar doğurabilirler. Güvenmediğimiz mantarları besin olarak tüketmemekte fayda vardır.
- Deniz Ürünleri Zehirlenmesi: Toksin madde içeren deniz ürünlerinin yenmesi sonucu ve planktonik algler sayesinde salgılanan toksin madde içeren kabuklu su ürünleri yenmesi sonucunda oluştuğu bilinen zehirlenme çeşididir.
- Deli Bal Zehirlenmesi: İçeriğinde grayanotoksinler bulunan bal, deli bal olarak adlandırılmaktadır. Bu etken maddenin sodyum kanal geçişini artırması neticesinde zehirlenme meydana gelir. Bal yenilmesinden 40 dakika ya da 2 saat içinde beyne yeterince kan gitmediğinden kaynaklanan bayılmalar görülebilir. Ağır olmayan vakalar bir süre içinde kendiliğinden geçerken bazı vakalar çift görme, hipertansiyon, tükürük salgısında artış, ishal ve kusma şikâyetleri artarak devam ettiği için hastaneye götürülmektedirler.
Gıda Zehirlenmesi Belirtileri Nelerdir?
Her gıda zehirlenmesinin belirtileri ve ortaya çıkma süresi farklı olabilir. Kimi zehirlenmeler dakikalar içinde belirtilerini gösterirken, kimi zehirlenmelerin belirtileri birkaç gün sonra ortaya çıkabilir. Bu farklılığın sebebi kişisel sağlık durumuna, bakteri türüne ve enfeksiyonun şiddetine bağlı olarak değişmektedir. Genel ve yaygın olarak görülen gıda zehirlenmesi belirtileri şu şekilde olabilir;
- Kusma
- Karın ağrısı
- İshal
- Ateş ve üşüme
- Kanlı dışkı
- Dehidratasyon
- Kas ağrıları
- Halsizlik ve bitkinlik
- Hafıza kaybı
Önemli not: Kanlı ishaliniz varsa, şiddetli boyun ve baş ağrısı varsa ve yukarıda saydığımız belirtiler iki günden uzun bir süredir devam ediyorsa hemen doktorunuza başvurmanız gerekmektedir.
Gıda Zehirlenmesinin Tedavisi Nasıl Olur?
Zehirlenme olasılığı ile hastaneye kaldırılan hastanın, öncelikle doktor tarafından fiziki muayenesi ( tansiyon, nabız, solunum hızı vb.) yapılmaktadır. Kan, idrar, dışkı ve kusmuk örnekleri de enfeksiyon tahlili yapılmak üzere alınabilir. Doktorunuz gerekli görürse röntgen çekilmesini de isteyebilir. Gıda zehirlenmesinin tedavisi nasıl olur sorusunun cevabı ise, kişinin geçmiş sağlık durumuna ve enfeksiyon şiddetine ve bakterinin cinsine bağlı olarak değişmektedir.
Kusma ve ishal ile birlikte gelişen gıda zehirlenmesinde yapılması gereken ilk tedavi kaybedilen sıvının geri alınması sağlanmalıdır. Bulantı, kusma devam ettiği için ağız yoluyla beslenemeyen, ishali uzun süren ve yüksek ateşi olan hastalara doktor kontrolünde ilaç tedavisine başlanmaktadır.
Gıda Zehirlenmesi Sonrasında Nelere Dikkat Edilmelidir?
- Zehirlenme sonrasında vücut oldukça fazla sıvı kaybettiği için bol su ve size enerji verecek olan taze meyve suları içmenizde fayda vardır. Kahve, çay gibi vücudu iyice susuz bırakacak besinlerden kaçının.
- Hafif yiyecekler tercih edebilirsiniz. İlk yiyecekleriniz muz, elma, armut gibi midenizi yormayacak gıdalar olabilir.
- Baklagiller ve pirinci birlikte haşlayarak yiyebilirsiniz.
- Yağsız tost, galeta gibi ürünler de tercih edebilirsiniz.
- Çok yağlı ve tuzlu olmayan çorbalar içmeye başlayabilirsiniz. Çorbalarınızın içine tarçın veya nane katarak midenizi ferahlatmaya yardımcı olabilirsiniz.
- Yoğurdu bol miktarda tüketebilirsiniz.
- Sebzeleri haşlayarak ya da fırınlayarak tüketebilirsiniz. Yağ ve tuz miktarına dikkat etmeyi unutmayın.
Gıda Zehirlenmesinden Nasıl Korunuruz?
- Besinleri güvenilir yerlerden satın almalıyız.
- Marketlerden alınan her ürünün etiket özellikleri bilinçli bir şekilde okunmalıdır.
- Pastörize edilmeden satılan süt ve süt ürünlerinden kaçınmalıyız.
- Kırık, çatlak ve tarihi geçmiş yumurtaları kesinlikle kullanmamalıyız.
- Dondurulmuş ürünler satın alınırken orijinal ambalajında ve uygun soğutma koşullarında olduğundan emin olmalıyız.
- Konserve ürünler alınırken kapağı şişkin, kutusu deforme olmuş ve tarihi geçmiş ürünleri kesinlikle kullanmamalıyız.
- İçme sularının arıtılmış su olmasına özen göstermeliyiz.
- Özellikle sıcak havalarda dışarıda ve açıkta satılan yiyeceklerden uzak durmalıyız.
- Yiyecekler satın aldıktan sonra mümkün olan en kısa sürede tüketilmeli veya buzdolabında uygun saklama koşullarında muhafaza etmeye özen göstermeliyiz.
- Sebze ve meyveler kullanılmadan önce 15 dakika sirkeli suda bekletilmeli, iyice durulandıktan sonra kullanılmalıdır.
- Özellikle tavuk yemekleri uygun ısıda pişirilmeli, günlük olarak yapılmalı ve hemen tüketilmelidir.
- Yemek pişirme öncesi, sonrası ve esnasında kişisel hijyen kurallarına dikkat edilmelidir.
- Mutfakta kullanılan bezler, süngerler sık sık yenisi ile değiştirilmeli ya da iyice dezenfekte edilmelidir.
- Dondurucudan çıkarılmış yiyecekler çözdürüldükten sonra tamamı tüketilmediyse tekrar dondurulmamalıdır.
*Tüm bu yazılanlar bilgi amaçlı yazılmış olup, hekiminizin uygulayacağı tedavi yerine kesinlikle geçmemektedir. Herhangi bir uygulama öncesinde uzman bir doktorun görüşlerine başvurmanız gerektiğini hatırlatmak isteriz.